Kwalifikacja żywego dawcy nerki

Przeszczepienie nerki uznane jest za najlepszą metodę leczenia schyłkowej niewydolności nerek. Optymalną sytuacją jest przeszczepienie od żywego dawcy przed rozpoczęciem dializ (tzw. przeszczepienie wyprzedzające). Nerka pobrana od dawcy żywego charakteryzuje się nie tylko lepszą czynnością i przeżywalnością przeszczepionego narządu, ale także dłuższym przeżyciem samego biorcy.

Przeszczepienie nerki od dawcy żywego pozwala między innymi na skrócenie czasu oczekiwania na przeszczep, a tym samym na zmniejszenie liczby osób na Krajowej Liście Oczekujących. Kwalifikacja pacjentów do przeszczepienia nerki poprzedzona jest niezbędnymi badaniami oraz konsultacjami, które szacują ryzyko wystąpienia powikłań zarówno u dawcy, jak i u biorcy.

Kto może zostać żywym dawcą nerki?

Kandydatem do donacji nerki może zostać:

• krewny w linii prostej (rodzice, dzieci, dziadkowie, wnuki) oraz rodzeństwo, małżeństwo, osoba przysposobiona, a także
• osoba, która ma silny związek emocjonalny z biorcą (przyjaciel, konkubent) – w tej sytuacji wymagana jest zgoda sądu rejonowego na pobranie nerki,
• osoba spełniająca wymagania wiekowe. Wiek potencjalnego dawcy nie jest ściśle określony. Jednak w większości ośrodków dolna granica to 18 lat, natomiast górna 65 lat.
• potencjalny dawca, którego grupa krwi jest zgodna z grupą biorcy.

Zgodność grup krwi w układzie ABO pomiędzy dawcą i biorcą (czynnik Rh nie ma znaczenia).

Niezgodność w głównych grupach krwi uniemożliwia przeszczepienie nerki w obrębie danej pary dawca-biorca. Może jednak stanowić wskazanie do procedury wymiany w parach żywych dawców nerek (przeszczepienie krzyżowe oraz łańcuchowe nerek). Wymaga to zgody pary dawca-biorca.

Jak zostać dawcą nerki?

W pierwszej kolejności należy zgłosić chęć oddania nerki osobie bliskiej:

• lekarzowi biorcy w stacji dializ,
• nefrologowi, który opiekuje się chorym z niewydolnością nerek lub też,
• bezpośrednio ośrodkowi transplantacyjnemu.

Przeciwwskazania bezwzględne dawstwa nerki:

• objawy choroby nerek (niski GFR, mikroalbuminuria/białkomocz, krwiomocz, ropomocz, anomalie anatomiczne, nawracająca lub obustronna kamica),
• cukrzyca,
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze lub nadciśnienie z towarzyszącym uszkodzeniem narządów,
• miażdżyca,
• zaburzenia krzepnięcia,
• umiarkowana lub ciężka choroba płuc,
• choroba nowotworowa,
• czynne zakażenie (HBV, HCV, HIV)
• BMI >35,
• brak możliwości wyrażenia świadomej zgody na zabieg (w wyniku upośledzenia umysłowego, aktywnej choroby psychiatrycznej, alkoholizmu, narkomanii),
• nawracająca kamica nerkowa,
• ciąża.

Przeciwwskazania względne dawstwa nerki:

• BMI >30,
• wiek powyżej 65 r.ż.,
• nietolerancja glukozy/nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo,
• niewielkie nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu (białkomocz, krwiomocz),
• kamica nerkowa (jednorazowy i jednostronny epizod),
• nikotynizm.

W każdym przypadku potencjalnego dawcę ocenia się indywidualnie. W razie pytań lub wątpliwości zawsze zaleca się kontakt i rozmowę z lekarzem, najlepiej w ośrodku transplantacyjnym.

Potencjalny dawca nerki zgłaszając się do ośrodka transplantacyjnego, powinien mieć wykonane następujące badania:

• grupa krwi,
• morfologia krwi obwodowej,
• badanie ogólne moczu,
• glukoza na czczo,
• transaminazy,
• stężenie kreatyniny i mocznika,
• usg jamy brzusznej.

Wszystkie wyżej wymienione badania, potencjalny dawca może wykonać u lekarza POZ lub we własnym zakresie. Wyniki (skany lub zdjęcia) należy przesłać do ośrodka transplantacyjnego.

Jeśli badania będą prawidłowe, a nefrolog, bądź chirurg transplantolog nie będą mieli innych zastrzeżeń, para dawca-biorca zostają zapraszani na wizytę w ośrodku transplantacyjnym w celu dalszej kwalifikacji.

Pierwszym etapem dalszej kwalifikacji jest wykonanie próby krzyżowej, czyli tzw. cross-match. W tym celu pobierana jest krew od dawcy i biorcy, a następnie skrzyżowana surowica biorcy z limfocytami dawcy. Badanie to ocenia czy we krwi biorcy nie ma przeciwciał przeciw antygenom HLA dawcy. Ujemny wynik próby krzyżowej oznacza, że nie zaszła żadna reakcja i przeszczepienie jest bezpieczne. Jeśli natomiast cross-match jest dodatni, przeszczepienie nie może być wykonane, gdyż stwierdzone przeciwciała mogą być przyczyną odrzucenia.

Dodatni wynik próby krzyżowej, podobnie jak i niezgodność grup głównych krwi, uniemożliwia przeszczepienie nerki w obrębie danej pary dawca-biorca. Może natomiast stanowić wskazanie do przeszczepienia w systemie wymiany par.

W trakcie pierwszego etapu kwalifikacji, potencjalny dawca ma:

• pobieraną krew oraz mocz na badania,
• wykonywane USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej,
• jest badany przez lekarza, oceniającego aktualny stan zdrowia oraz problemy zdrowotne występujące w przeszłości.

Dodatkowo, w trakcie tego etapu kwalifikacji, bądź też w następnym etapie (po pozytywnej ocenie dotychczasowych wyników badań) wykonywane są badania:

• obrazowe (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa),
• biochemiczne,
• bakteriologiczne,
• ECHO serca, ABPM (24-godzinny pomiar ciśnienia tętniczego), ewentualnie próba wysiłkowa lub koronarografia,
• konsultacje specjalistyczne (kardiologiczna, ewentualnie okulistyczna, dermatologiczna lub psychologiczna).

Wszystkie badania oraz konsultacje mają na celu wyeliminowanie ryzyka pobrania nerki od danego dawcy.

Po analizie dotychczasowych wyników badań oraz konsultacji, konsylium lekarskie w składzie: nefrolog, chirurg transplantolog, immunolog, radiolog, psycholog, koordynator transplantacyjny podejmuje ostateczną decyzję o kwalifikacji dawcy do zabiegu.

W odpowiedzi na całkowitą akceptację dotychczasowych wyników zostaje wyznaczony termin drugiej próby krzyżowej, a także wstępny termin pobrania i przeszczepienia nerki. Zarówno dawca, jak i biorca przyjmowani są do szpitala jeden lub dwa dni przed operacją. Jest to czas na rutynowe badania przedoperacyjne oraz konsultację lekarza anestezjologa.

Dawca może wycofać się ze swojej decyzji na każdym etapie kwalifikacji. Decyzja o oddaniu nerki musi być świadoma i nie może być podyktowana chęcią zysku ani naciskami ze strony rodziny czy też biorcy. Dawca na piśmie wyraża chęć oddania nerki.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonania operacji jest infekcja w dniu zabiegu zarówno u dawcy, jak i biorcy.

Potencjalny dawca nie ponosi żadnych kosztów badań i konsultacji. Za każdy dzień nieobecności w pracy z powodu badań, zabiegu operacyjnego, jak i rekonwalescencji, potencjalnemu dawcy narządu przysługuje 100% płatne zwolnienie z pracy.

Źródło:

• Jędrzejko K. „Pobranie nerki do przeszczepienia od dawcy żywego i zmarłego” Przegląd Urologicznym 2017/2 (102)
• http://www.poltransplant.pl/Download/LRD.pdf
• http://zgodanazycie.pl/wp-content/uploads/2019/06/Kompendium_Transplantacja_nerki_www.pdf
• http://www.zywydawcanerki.com/Badania.aspx