Światowy Dzień Donacji i Transplantacji (26 Października) motywuje i zachęca do analizy obecnego stanu polskiej transplantologii. Działania podejmowane w ramach rozwoju tej dziedziny medycyny znacząco wpływają na liczbę dawców narządów. Warto jednak podkreślić, że pomimo licznych akcji edukacyjnych, liczba rzeczywistych dawców, w tym przeszczepianych narządów, w dalszym ciągu jest niewystarczająca w porównaniu do liczby potencjalnych biorców, w pełni zakwalifikowanych do przeszczepienia.
W wielu przypadkach, rozwiązaniem w takiej sytuacji jest przeszczepienie narządu, np. nerki, od dawcy żywego. Biorca posiadający w swoim otoczeniu, wśród bliskich sobie osób, potencjalnego dawcę, który deklaruje chęć oddania narządu, może razem z nim być kwalifikowany do takiej formy przeszczepienia. Warto podkreślić, że pierwszym z warunków dalszej kwalifikacji do przeszczepienia bezpośredniego jest zgodność grup krwi (grupy krwi nie muszą być identyczne) oraz ujemna próba krzyżowa. A co w sytuacji, jeśli potencjalny dawca i biorca mają niezgodne grupy krwi lub wynik próby krzyżowej nie pozwala na przeszczepienie bezpośrednie? Rozwiązaniem w tej sytuacja jest przeszczepienie krzyżowe lub łańcuchowe. Pierwsza z metod transplantacyjnych polega na wymianie nerek między dwiema obcymi sobie parami. W drugiej metodzie, wymiana narządu może nastąpić między trzeba lub większą liczbą par. Istotne jest to, że zarówno do przeszczepienia bezpośredniego, krzyżowego, jak i przeszczepienia łańcuchowego, potencjalny dawca kwalifikowany jest w taki sam sposób. Różnica polega na tym, że w momencie, kiedy zakończy się proces kwalifikacji potencjalnego dawcy w parze (wprost), gdzie nie ma przeciwwskazań do przeszczepienia bezpośredniego, następuje wyznaczenie terminu operacji oraz sama operacja. W przypadku, gdzie rozważamy przeszczepienie krzyżowe (również łańcuchowe), po pełnym zakwalifikowaniu potencjalnego dawcy przez zespół transplantacyjny, para zostaje wpisana do Programu Wymiany Par. Weryfikacją możliwości przeszczepienia krzyżowego z inną parą zajmuje się Poltransplant (Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji), analizujący i porównujący immunologię wszystkich zgłoszonych par. Od momentu wpisania pary dawca-biorca do Programu Wymiany Par, rozpoczyna się etap oczekiwania na drugą „zgodną” parę.
W październiku 2023r. ten etap został szczęśliwie zakończony u dwóch par dawca-biorca. Zwieńczeniem procesu oczekiwania było przeszczepienie krzyżowe, jakie odbyło się w bydgoskim i warszawskim ośrodku transplantacyjnym. Podsumowaniem wielomiesięcznego procesu kwalifikacyjnego, w tym oceny zgodności immunologicznej pomiędzy parami, pozytywną opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej oraz zgody Sądu, były operacje pobrania oraz przeszczepienia nerki od dawców niespokrewnionych.
Pierwszym ośrodkiem transplantacyjnym biorącym udział w pobraniu i przeszczepieniu nerki od dawcy żywego w Programie Wymiany Par, był Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr A. Jurasza i Klinika Transplantologii i Chirurgii Ogólnej w Bydgoszczy. Natomiast drugim szpitalem było Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medyznego Szpitala Klinicznego Dzieciątka Jezus oraz Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej.
Procedury pobrania nerek oraz ich przeszczepienia rozpoczęły się w tym samym czasie. Stały kontakt pomiędzy koordynatorami transplantacyjnymi pozwolił na jednoczasowe rozpoczęcie operacji. Pobranie nerki w ośrodku bydgoskim, jak i warszawskim odbyły się metodą laparoskopową (małoinwazyjnie). Zarówno pobranie, jak i przeszczepienie nerek, nie stanowiło trudności dla żadnego zespołu chirurgicznego.
Pierwszą parą dawca-biorca biorącą udział w przeszczepieniu krzyżowym, było małżeństwo. Pani Maria, została zakwalifikowana przez szpital w Bydgoszczy jako potencjalny dawca dla swojego męża, Pana Przemysława. Ze względu na niezgodność grup krwi, niemożliwe było przeszczepienie bezpośrednie.
Druga para biorąca udział w przeszczepieniu krzyżowym, to rodzeństwo. Pan Arkadiusz, został zakwalifikowany przez szpital w Warszawie jako potencjalny dawca nerki, dla swojej siostry, Pani Izabeli. W tej parze przeciwwskazaniem do przeszczepienia bezpośredniego, również była niezgodność grup krwi.
Aby uniknąć transportu pobranych narządów pomiędzy ośrodkami transplantacyjnymi, zadecydowano o rozdzieleniu par. Co znaczy, że w Bydgoszczy pobrano nerkę od Pana Arkadiusza i przeszczepiono Panu Przemysławowi (pobranie i przeszczepienie w tym samym szpitalu). Natomiast w Warszawie, nerkę pobrano od Pani Marii, przeszczepiając ją Pani Izabeli (również pobranie i przeszczepienie w szpitalu warszawskim).
Dzięki możliwości przeszczepienia krzyżowego biorcy mogą cieszyć się drugim życiem, bez konieczności regularnych, ograniczających codzienne funkcjonowanie dializ. Natomiast Pani Maria oraz Pan Arkadiusz, oddając nerkę obcemu, niespokrewnionemu biorcy, przyczynili się do poprawy zdrowia swojej bliskiej osobie.
Przeszczepienie nerki od dawcy żywego jest najlepszą metodą leczenia schyłkowej niewydolności nerek. Niestety w dalszym ciągu liczba transplantacji nerek od dawców żywych jest niewystarczająca w stosunku do liczby biorców zakwalifikowanych do przeszczepienia. Co więcej, niejednokrotnie pary dawca-biorca, które mają niezgodne grupy krwi, nie podejmują próby kwalifikacji do pobrania i przeszczepienia nerki. W dużej mierze wynika to z braku wiedzy nt. przeszczepienia krzyżowego jako alternatywnej metody do przeszczepienia bezpośredniego.